dr n. wet. Aneta Kołodziejczyk - hodowla Atheneum Alter Idem
artykuł zamieszczony w Biuletynie Klubu Doga Niemieckiego – numery 3 i 4/2006
Podstawową rolą lekarza weterynarii jest dokładna ocena stanu zdrowia badanego pacjenta, prawidłowe rozpoznanie choroby, ustalenie rokowania oraz zastosowanie właściwej terapii. W wielu przypadkach postawienie ostatecznej diagnozy nie jest możliwe jedynie w oparciu o dane z wywiadu oraz badanie kliniczne – w takich sytuacjach konieczne jest wykonanie badań dodatkowych.
Jeszcze do niedawna w weterynarii małych zwierząt badania laboratoryjne były wykonywane w ostateczności i w bardzo wąskim zakresie. Od kilku lat obserwowany jest gwałtowny wzrost zainteresowania weterynaryjną diagnostyką laboratoryjną, a powodów tego zjawiska jest co najmniej kilka. Niebagatelne znaczenie w tym zakresie odgrywa istotna zmiana oczekiwań właścicieli, śledzących z uwagą powszechnie dostępne programy popularyzatorskie (np. Animal Planet) ale także zwiększające się możliwości zlecania przez lekarzy weterynarii wykonywania badań laboratoryjnych lub nawet samodzielnego ich przeprowadzenia. Coraz więcej laboratoriów medycznych poszerza zakres swoich badań o ofertę dla lekarzy weterynarii, powstają również nowe, weterynaryjne laboratoria prywatne.
Cykl publikacji, zapoczątkowany przez niniejszy artykuł, ma na celu zapoznanie czytelników - właścicieli dogów niemieckich i nie tylko – z możliwościami jakie niesie współczesna diagnostyka weterynaryjna.
W artykule wprowadzającym przedstawione zostaną rodzaje dostępnych w weterynarii specjalistycznych badań diagnostycznych. W kolejnych publikacjach postaram się opisać szerzej poszczególne metody diagnostyczne, przedstawić praktyczne wskazania do ich stosowania oraz przybliżyć zasady interpretacji uzyskanych wyników.
RODZAJE METOD DIAGNOSTYCZNYCH
Oceniając stan zdrowia psa mamy do dyspozycji różne możliwości. Najogólniej rzecz ujmując, można wyróżnić cztery główne grupy metod diagnostycznych:
1. pobranie i laboratoryjna ocena materiału biologicznego (tkanki, wymazu, wydaliny lub wydzieliny), np. krwi, moczu, płynów z jam ciała, szpiku kostnego, wycinka skóry itp.
2. badanie narządów wewnętrznych za pomocą specjalistycznych urządzeń odbierających i analizujących impulsy elektryczne wytwarzane przez te narządy, np. elektrokardiografia (EKG)
3. badanie wnętrza organizmu za pomocą urządzeń wysyłających:
- fale ultradźwiękowe (ultrasonografia – USG, echokardiografia - ECHO)
- promieniowanie rentgenowskie (zdjęcie rentgenowskie - RTG, tomografia komputerowa - TK)
- impulsy radiowe w polu magnetycznym (rezonans magnetyczny – MR)
4. endoskopowe metody obrazowe, przeprowadzane przy użyciu specjalistycznych przyrządów pozwalających na „zajrzenie” do wnętrza badanego narządu.
I Grupa badań
POBIERANIE I LABORATORYJNA ANALIZA MATERIAŁU BIOLOGICZNEGO
Kierunek i rodzaj zlecanego przez lekarza weterynarii badania wynika zwykle z klinicznego rozpoznania lub podejrzenia istoty procesu chorobowego.
W zależności od typu oznaczeń do badań laboratoryjnych mogą być pobierane następujące próbki materiału biologicznego: krew, mocz, kał, wymaz, zeskrobina, wycinek skórno-mięśniowy, płyn z jamy ciała, płyn mózgowo-rdzeniowy, szpik kostny, fragment tkanki.
Badanie krwi
Krew jest integralną częścią wszystkich tkanek i narządów dlatego wszelkie choroby krwi lub zmiany w jej składzie wpływają w istotny sposób na czynność całego organizmu i odwrotnie, pierwotne zaburzenia czynności poszczególnych narządów znajdują bardzo często swoje odbicie w zmianach składu krwi. Powyższe, a przede wszystkim dostępność tej tkanki, pobieranej drogą prostego nakłucia żyły sprawiły, że krew stanowi dla lekarza poważne źródło informacji o funkcjonowaniu organizmu i występujących w nim zmianach ustrojowych.
U psów krew najczęściej pobiera się z żyły odpromieniowej (kończyna przednia) lub z żyły odstopowej (kończyna tylna). Krew można pobierać przy użyciu igły, zapewniając swobodny jej spływ do probówki, przy użyciu strzykawki pozwalającej na wytworzenie niewielkiego podciśnienia, albo za pomocą gotowych zestawów próżniowych jednorazowego użytku.
Analiza laboratoryjna krwi obejmuje najczęściej:
- badanie hematologiczne, w skład którego wchodzi: morfologia (liczba białych i czerwonych krwinek, stężenie hemoglobiny, wartość hematokrytu), leukogram (ilościowe oznaczenie limfocytów, monocytów oraz granulocytów obojętno-, kwaso- i zasadochłonnych) oraz opad krwinek, czyli odczyn Biernackiego (OB)
- badanie układu krzepnięcia (oznaczenie liczby płytek krwi oraz tzw. koagulogram – czyli czas krwawienia, krzepnięcia, czas kefalinowy i kaolinowo-kefalinowy, wskaźnik i czas protrombinowy, czas retrakcji skrzepu, czas fibrynolizy oraz stężenie fibrynogenu)
- badanie biochemiczne (czyli np. oznaczenie stężenia glukozy lub mocznika, albo wykonanie całego panelu prób tworzących tzw. profil narządowy lub układowy, np. profil wątrobowy, kostny, geriatryczny).
Dodatkowo, zwłaszcza w przypadku wstępnego rozpoznania anemii, badanie krwi powinno obejmować również obliczenie tzw. wskaźników czerwonokrwinkowych, którymi są: średnia objętość krwinki czerwonej (SOK, MCV), średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej (SMH, MCH) oraz średnie stężenie hemoglobiny (SSH, MCHC). Znajomość tych wskaźników jest niezbędna do określenia rodzaju anemii, którą można podzielić ze względu na wielkość erytrocytów oraz stopień ich wysycenia hemoglobiną. Niezależnie od liczby erytrocytów powinno się także określić ich wielkość, kształt, stopień wybarwienia i występowania w nich ewentualnych wtrętów.
W uzasadnionych przypadkach można przeprowadzić także badanie bakteriologiczne krwi (diagnostyka zakażeń posocznicowych).
Analiza laboratoryjna moczu
Badanie moczu dostarcza lekarzowi niezbędnych informacji przede wszystkim na temat procesów toczących się w nerkach, moczowodach, pęcherzu i cewce moczowej, drogach rodnych a w przypadku samców także w prostacie. Pozwala również ocenić predyspozycje do tworzenia się kamieni moczowych, umożliwia uzyskanie informacji na temat schorzeń metabolicznych, takich jak cukrzyca lub kwasica, pośrednio pozwala także wnioskować o niewydolności wątroby, ewentualnie uzyskać informacje na temat chorób zakaźnych (nosówka psów).
Rutynowa analiza moczu, tzw. badanie pełne, obejmuje dwa elementy:
- badanie makroskopowe, w którym oceniane są właściwości fizykalne moczu (ilość dobowa, ciężar właściwy, pH, barwa, przejrzystość, zapach) oraz właściwości biochemiczne moczu (zawartość białka, krwi, glukozy oraz barwników żółciowych)
- badanie mikroskopowe osadu moczu, w którym analizie podlega obecność oraz ilość nabłonków, leukocytów, erytrocytów, wałeczków, kryształków lub bakterii.
Aby badanie było wiarygodne mocz musi być pobrany w odpowiedni sposób. Najczęściej wykorzystywaną metodą jest pobieranie materiału przez właściciela podczas mikcji, czyli w trakcie świadomego i naturalnego wydalania moczu przez psa. W szczególnych sytuacjach mocz można pobierać także jałowym cewnikiem, albo poprzez punkcję (nakłucie) pęcherza moczowego. Metoda ta wskazana jest zwłaszcza przy pobieraniu moczu do badań mikrobiologicznych, pozwala bowiem uniknąć zanieczyszczeń z napletka lub pochwy.
Do badania ogólnego wystarczy około 50 ml moczu. Niezwykle istotne jest aby badanie moczu zostało wykonane w ciągu 4 godzin od momentu jego pobrania.
Ocena laboratoryjna kału
Badanie kału jest jedną z podstawowych analiz wykonywanych w schorzeniach przewodu pokarmowego. Umożliwia ustalenie przyczyny choroby zakaźnej jelit oraz choroby pasożytniczej przewodu pokarmowego. Na podstawie badania kału można wnioskować także o zdolności jelit do wchłaniania pokarmu i pośrednio o czynności wydzielniczej (wydzielaniu enzymów trawiennych) trzustki.
Badanie polega na ocenie mikroskopowej, chemicznej i bakteriologicznej kału. Rodzaj wykonywanych badań zależny jest od podejrzewanego schorzenia. Z pobranego kału sporządza się preparaty mikroskopowe, które następnie ogląda się pod mikroskopem świetlnym, poszukując pasożytów lub ich jaj, ewentualnie niestrawionych elementów pokarmowych (np. włókien mięśniowych, włókien tkanki łącznej, ziaren skrobi). Dodatkowo w kale można określić ilość tłuszczu oraz zanalizować aktywność niektórych enzymów trawiennych np. chymotrypsyny.
W badanej próbce kału można również określić obecność krwi, tzw. badanie na krew utajoną, w celu stwierdzenia ewentualnych krwawień z przewodu pokarmowego.
Niekiedy kał wysiewa się na specjalne podłoża w celu izolacji a następnie identyfikacji bakterii.
Kał powinien być dostarczony do badania w czasie nie dłuższym niż 24 godziny. Jedynie oznaczanie aktywności trypsyny wymaga dostarczenia materiału do laboratorium bezpośrednio po pobraniu.
Badanie wymazów
Wymazy mogą być pobierane bezpośrednio ze skóry, z ropni, przetok, zakażonych ran i błon śluzowych, np. z szyjki macicy i pochwy, z migdałków, gardła, z napletka i wydzieliny cewki moczowej, odbytu, ucha zewnętrznego. Wymazy wykonuje się jałowymi wacikami (tzw. wymazówki) – jest to najbardziej wygodna i tania forma pobierania próbek do badań mikrobiologicznych. Aby zapobiec zamieraniu albo nadmiernemu namnażaniu się niepożądanych bakterii wymazówkę z pobranym materiałem zanurza się najczęściej w specjalnym podłożu transportowym.
Wymazy pobiera się w celu izolacji bakterii tlenowych i względnie beztlenowych, a także grzybów i wirusów.
W niektórych przypadkach materiał z miejsc chorobowo zmienionych pobiera się specjalną łyżeczką lub tępo zakończonymi narzędziami, zdrapując mechanicznie komórki z powierzchni narządu w celu wykonania badań cytologicznych, tzw. cytodiagnostyka eksfoliatywna (złuszczeniowa). Tego typu badanie wykorzystywane jest nie tylko w przypadku toczących się procesów chorobowych ale także do oceny faz cyklu płciowego u suk w celu ustalenia właściwego terminu krycia.
Pobieranie zeskrobiny lub wycinka skórno-mięśniowego
Materiał do badania pobierany jest ze zmian powierzchownych (najczęściej ze skóry), przy toczących się procesach zapalnych, grzybiczych lub nowotworowych. Lekarz wycina drobny fragment skalpelem lub pobiera zeskrobinę do tzw. pierwszej kropli krwi. Robi to "od zewnątrz" - czyli ma do dyspozycji jedynie zewnętrzną powłokę ciała. Pobrany w ten sposób materiał poddaje się następnie badaniom cytologicznym, bakteriologicznym, mykologicznym lub histopatologicznym.
Pobieranie płynów z jam ciała
Do zwiększenia ilości płynu w jamach ciała dochodzi tylko w sytuacjach patologicznych. Gromadzący się płyn jest nieprawidłowością wynikającą z choroby toczącej się w danym narządzie i może powstawać na skutek zmian zapalnych, zaawansowanej niewydolności krążenia albo zmian nowotworowych. Nadmierne gromadzenie się płynu w jamach ciała powinno być zawsze wskazaniem do wykonania badań laboratoryjnych.
Do analizy można pobierać płyn z jam: opłucnowej, otrzewnowej, osierdzia lub z torebek stawowych (maź stawowa). Płyny pobiera się zazwyczaj w ilości 2-10 ml, poprzez nakłucie zewnętrznych powłok ciała (punkcja) odpowiednio przygotowanego i poddanego miejscowemu znieczuleniu pacjenta. Uzyskany w ten sposób materiał poddaje się następnie ocenie cytologicznej lub/i bakteriologicznej.
Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego
Pobieranie i analiza płynu mózgowo-rdzeniowego należy do najważniejszych i najbardziej powszechnych metod rozpoznawania chorób ośrodkowego układu nerwowego. Celem zabiegu jest uzyskanie płynu do badań biochemicznych, cytologicznych i mikrobiologicznych. Płyn mózgowo-rdzeniowy możemy pobrać stosując punkcję potyliczną lub lędźwiową. Najczęściej stosowana jest punkcja potyliczna, szczególnie przydatna przy podejrzeniu zmian na terenie mózgowia. Nakłucie lędźwiowe stosuje się u psów rzadko, ze względu na niedogodności związane z małą ilością płynu, niskim jego ciśnieniem lub też trudnością pobrania z tej okolicy.
Pobieranie płynu mózgowo-rdzeniowego wykonywane jest zawsze w znieczuleniu ogólnym.
Badanie szpiku kostnego
Szpik kostny to najważniejszy narząd krwiotwórczy organizmu. Jego ocena stanowi cenną metodę diagnostyczna, dzięki której lekarz weterynarii ma możliwość ustalenia przyczyny wielu chorób dotyczących zarówno samej krwi, jak i zaburzeń ogólnoustrojowych. Najczęstszym wskazaniem do badania szpiku są zaburzenia hematologiczne, w przypadku których standardowo wykonywane badania nie wskazują na przyczynę choroby. Szpik kostny pobierany jest najczęściej przy zastosowaniu biopsji aspiracyjnej z kości biodrowej. U psów o silnie rozwiniętej muskulaturze szpik najlepiej pobierać z bliższej części kości ramiennej, ponieważ jest to okolica, w której prawie nie ma tkanki mięśniowej i tłuszczowej. Możliwe jest również pobieranie szpiku z nasady bliższej kości udowej, z żeber lub mostka. Oprócz biopsji aspiracyjnej, która pozwala uzyskać materiał do badań cytologicznych, można również pobrać szpik do badania histopatologicznego. Biopsja aspiracyjna szpiku w większości przypadków związana jest z farmakologicznym uspokojeniem zwierzęcia (premedykacja).
Pobieranie fragmentu tkanki
Fragment tkanki pobierany jest w przypadku konieczności oceny zmian guzowatych (nowotwory, zmiany zapalne, krwiaki), do różnicowania zmian zapalnych w węzłach chłonnych lub do oceny charakteru zmian w narządach wewnętrznych.
Materiał do badania może być pobierany przez lekarza w różny sposób: skalpelem w trakcie zabiegu operacyjnego (wycinek tkanki), za pomocą specjalistycznych narzędzi podczas badania endoskopowego lub za pomocą igły i strzykawki (punkcja lub biopsja). Biopsja może być ślepa, tzn. lekarz musi wcelować w miejsce, gdzie znajduje się badany narząd, kierując się topografią anatomiczną i własnym doświadczeniem lub ukierunkowana, czyli wykonywana pod kontrolą USG, tomografii komputerowej lub RTG.
W zależności od grubości igły, którą wykonywany jest zabieg wyróżnia się biopsję gruboigłową (oligobiopsja), której celem jest uzyskanie do badań materiału tkankowego (histologicznego) oraz biopsję cienkoigłową (BAC) pozwalającą na pobranie i analizę materiału komórkowego (cytologicznego).
II Grupa badań
OCENA MIKROPRĄDÓW WYTWARZANYCH PRZEZ ORGANIZM
Niektóre narządy wewnętrzne można zbadać za pomocą specjalistycznych urządzeń, które odbierają i analizują impulsy elektryczne wytwarzane przez te narządy.
Elektrokardiografia - EKG
Badanie umożliwia w sposób nieinwazyjny rejestrację czynności elektrycznej serca. Elektrokardiogram jest zapisem zmian napięć elektrycznych powstających w mięśniu sercowym. Źródłem energii elektrycznej jest każda żyjąca komórka mięśnia sercowego. "Mikroprądy" powstające w mięśniu sercowym przewodzone są przez tkanki na powierzchnię skóry, gdzie przy pomocy elektrod można je zarejestrować w postaci elektrokardiogramu.
Badanie EKG umożliwia rejestrację rytmu i przewodnictwa serca oraz ocenę nieprawidłowości w ukrwieniu mięśnia sercowego. Jest również pomocne w ocenie zmian w sercu towarzyszących innym chorobom niż choroby serca.
Badanie EKG można przeprowadzić jednorazowo – w gabinecie lekarskim, w ciągu całej doby – 24-godzinny zapis Holtera lub w postaci tzw. próby wysiłkowej, polegającej na odczycie ciągłego zapisu EKG w czasie wykonywania kontrolowanego wysiłku fizycznego. Szczególnie pomocną metodą w diagnostyce kardiologicznej psów jest badanie EKG metodą Holtera, która pozwala na wielogodzinną rejestrację pracy serca w warunkach nieskrępowanej, całodobowej aktywności pacjenta. Umożliwia to eliminację ograniczeń pojawiających się w przypadku rutynowego badania w spoczynku, w specyficznych warunkach gabinetu lekarskiego, obejmującego krótki zapis czynności elektrycznej serca (około 2 minut) w przypadkowym czasie, co często nie pozwala na zarejestrowanie napadowych zaburzeń rytmu. W medycynie weterynaryjnej badanie holterowskie jest stosunkowo nową metodą, dotychczas sporadycznie stosowaną w rutynowej diagnostyce zaburzeń rytmu serca. Wydaje się jednak, że z uwagi na coraz powszechniejsze stosowanie techniki cyfrowej oraz miniaturyzację urządzeń niezbędnych do wykonania tego badania całodobowa rejestracja elektrokardiogramu będzie coraz częściej wykorzystywana w diagnostyce kardiologicznej u psów.
Elektroencefalografia - EEG
Badanie umożliwia odczytanie impulsów tkanki nerwowej mózgu. Zapis EEG, zwany elektroencefalogramem, składa się z różnych elementów graficznych obrazujących zjawiska bioelektryczne zachodzące w mózgu. Zapis odbiegający od normy pozwala stwierdzić wiele chorób i uszkodzeń układu nerwowego oraz narządów wewnętrznych. Badanie EEG ułatwia różnicowanie schorzeń czynnościowych i organicznych mózgu, pozwala też w wielu wypadkach umiejscowić proces chorobowy w określonej okolicy mózgu. Szczególnie istotne znaczenie odgrywa badanie EEG u pacjentów z napadami padaczkowymi, w przebiegu zapalenia mózgu oraz po urazach czaszkowych. Jest także metodą pomocniczą w ocenie stanu pacjentów z guzami mózgu lub naczyniopochodnym uszkodzeniem mózgu (np. po udarach mózgowych).
W diagnostyce weterynaryjnej EEG jest narzędziem wysoce przydatnym w diagnozowaniu padaczki, jednak w przypadku zwierząt ma poważną wadę. Jeśli uchwycone zostaną nieprawidłowości w EEG podczas badania, można rzeczywiście stwierdzić, że mamy do czynienia z atakiem epilepsji i ewentualnie zlokalizować jego źródło. Problem tkwi jednak w tym, że nieprawidłowości w EEG takie jak ataki padaczkowe, pojawiają się i znikają. Jeśli nie pojawią się podczas sesji EEG, nie zostaną zauważone. Przeprowadzanie EEG u przytomnego zwierzęcia jest trudne, więc często, aby uzyskać rzetelny zapis, trzeba poddać psa zabiegowi anestezjologicznemu. Środki znieczulające podawane podczas zabiegu wpływają z kolei na zapis EEG, w związku z czym epilepsję częściej diagnozuje się tyko na podstawie objawów klinicznych.
Elektromiografia - EMG
Badanie polega na rejestracji prądów czynnościowych przebiegających w mięśniach oraz na oznaczeniu szybkości przewodzenia elektrycznego w nerwach obwodowych. EMG jest jednym z podstawowych badań w rozpoznawaniu i różnicowaniu chorób mięśni oraz obwodowego układu nerwowego. W rutynowej praktyce weterynaryjnej metoda ta właściwie nie jest jeszcze stosowana.
III Grupa badań
BADANIE WNĘTRZA ORGANIZMU ZA POMOCĄ TECHNIK OBRAZOWYCH
Nowoczesna technologia pozwala "zajrzeć" do wnętrza organizmu za pomocą urządzeń wysyłających fale ultradźwiękowe lub promieniowanie rentgenowskie albo wykorzystujących inne zjawiska fizyczne (np. w rezonansie magnetycznym).
Ultrasonografia - USG
Jest to metoda nieinwazyjnego obrazowania, wykorzystująca fale ultradźwiękowe rozchodzące się w tkankach i narządach organizmu. Analiza echa powstającego wskutek odbicia fal ultradźwiękowych od badanych narządów pozwala ocenić ich budowę anatomiczną, charakter zmian ogniskowych oraz wykryć nieprawidłowe struktury. Badanie USG pozwala na ocenę kształtu, wielkości i położenia narządu czy przestrzeni anatomicznej, a także powierzchni i wnętrza tych narządów. Najczęściej przedstawia się narząd w wymiarach podłużnych i poprzecznych w stosunku do jego długiej osi, można go jednak obserwować w dowolnym przekroju. Z oceny echostruktury badanego narządu można wysunąć niektóre wnioski diagnostyczne dotyczące charakteru zmiany - zapalnej, zanikowej, zwyrodnieniowej czy nowotworowej, a w tej ostatniej - sugerować proces łagodny czy złośliwy. To samo odnosi się do tworów patologicznych położonych wewnątrz narządów, które najczęściej inaczej odbijają ultradźwięki niż otoczenie. USG jest szczególnie pomocne w badaniu tkanek miękkich, zwłaszcza w położnictwie (diagnostyka ciąży, rozpoznawanie ropomacicza), oraz w badaniach jamy brzusznej. Badanie ultrasonograficzne umożliwia między innymi ocenę motoryki przewodu pokarmowego, stanów zapalnych jelit, nowotworów przewodu pokarmowego, owrzodzenia i zapalenie żołądka, niedrożności, obecności ciał obcych.
Echokardiografia - ECHO
Jest to technika obrazowania serca i jego struktur w dowolnym przekroju za pomocą odbitej wiązki ultradźwięków. Innymi słowy jest to ultrasonografia serca oraz głównych naczyń krwionośnych. Metoda ta zmieniła sposób klinicznej oceny budowy i czynności serca bardziej niż jakakolwiek metoda od czasu wprowadzenia do diagnostyki klinicznej badania radiologicznego. Echokardiografia pozwala na ocenę wielkości serca, budowy głównych naczyń krwionośnych, zmian w osierdziu, umożliwia także rozpoznanie i monitorowanie zaburzeń pracy mięśnia sercowego, chorób zastawek serca, kardiomiopatii oraz wad wrodzonych serca. Jednym z głównych wskazań do wykonania echokardiografii jest obecność szmerów sercowych, które powstają w wyniku zawirowań przepływu krwi i pojawiają się często przy chorobach zastawek prowadzących do ich zwężenia lub niedomykalności oraz przy innych wrodzonych lub nabytych wadach serca.
Ultrasonografia dopplerowska
Metoda ta jest odmianą badania ultrasonograficznego opartą o tzw. zjawisko Dopplera. Zjawisko to polega na zmianie częstotliwości odbitej fali akustycznej od ruchomej przeszkody. Zbliżanie się przeszkody do źródła fali powoduje wzrost częstotliwości, a oddalanie - zmniejszenie częstotliwości odbitej fali. Różnica tych częstotliwości zwana jest przesunięciem dopplerowskim. Zjawisko to zostało wykorzystane w budowie specjalnych aparatów ultradźwiękowych, które umożliwiają ocenę przepływu krwi w naczyniach krwionośnych i sercu. Ultradźwięki odbite od poruszającej się masy krwinkowej powracają do sondy z inną niż wyjściowa częstotliwością. Różnica tych częstotliwości jest podstawą uzyskiwania obrazów dopplerowskich. Zmiana prędkości przepływu krwi rejestrowana jest w postaci fali ciągłej, fali pulsacyjnej lub prezentacji kolorowej.
W ultrasonografii dopplerowskiej można ustalić, czy widoczna struktura anatomiczna jest naczyniem krwionośnym, czy istnieje w niej ruch krwi i jaki ma charakter oraz jaki jest kierunek przepływu krwi. Można też tą metodą ocenić zmiany prędkości przepływu krwi w miejscu przeszkody wewnątrznaczyniowej czy przewężenia całego naczynia, przedstawić unaczynienie patologicznego guza oraz obliczyć ilościowe parametry przepływu krwi.
Ultrasonografia doplerowska umożliwia ocenę charakteru, kierunku i szybkości przepływu krwi w głównych naczyniach krwionośnych, dzięki czemu można wykryć ich zaburzenia.
Zdjęcie rentgenowskie - RTG
Badanie radiologiczne polega na przechodzeniu przez wybraną cześć ciała pacjenta (np. kończynę) kontrolowanych dawek promieni rentgenowskich (promieni X) rzutowanych na prostopadłą płaszczyznę z detektorem tych promieni. Wysyłane z lampy rentgenowskiej promienie X przed dotarciem do detektora są częściowo pochłaniane przez przeszkody (czyli tkanki badanego pacjenta), znajdujące się pomiędzy tymi obiektami. Detektorem promieni X może być błona fotograficzna (klisza rentgenowska) lub specjalny ekran luminescencyjny - zamieniający pierwotny obraz promieniowania rentgenowskiego na obraz światła widzialnego. Klisze rentgenowskie przed badaniem umieszczane są w światłoszczelnych kasetach i układane jak najbliżej ciała badanego pacjenta, natomiast lampa rentgenowska ustawiana jest w określonym odstępie (zwykle około 2 m). W badaniu wykorzystywana jest różnica w zdolności do pochłaniania promieniowania rentgenowskiego przez różne tkanki – im silniej dany obiekt pochłania promienie rentgenowskie tym mocniej cieniuje na zdjęciu, czyli widoczny jest w postaci jaśniejszej plamy. Najsilniej pochłaniającą promieniowanie rentgenowskie tkanką ustroju jest kość, co spowodowane jest tym, że w porównaniu do innych tkanek zawiera ona w swoim składzie znacznie więcej związków nieorganicznych, czyli soli mineralnych.
Badanie radiologiczne pozwala na ukazanie wielu szczegółów morfologicznych wnętrza organizmu, bez uwidocznienia których postawienie rozpoznania ostatecznego często jest niemożliwe. Mimo wielu zalet metodą RTG posługuje się stosunkowo niewielka grupa praktyków. Wynika to prawdopodobnie z dość powszechnego przekonania, że badania rentgenodiagnostyczne odnoszą się wyłącznie do rozpoznawania schorzeń układu kostnego, w tym w szczególności do złamań lub diagnostyki dysplazji stawu biodrowego. Tymczasem badanie RTG można z powodzeniem wykorzystać do diagnostyki chorób w obrębie klatki piersiowej (płyn w jamie opłucnej, obrzęk płuc, urazy, nowotwory, przepuklina przeponowa) oraz jamy brzusznej (skręt lub rozszerzenie żołądka, obecność ciała obcego, niedrożność przewodu pokarmowego).
W zależności od sposobu wykonania zdjęcia badanie radiologiczne dzieli się na zwykłe (zdjęcie przeglądowe) lub tzw. badanie kontrastowe, wykonywane w celu dokładniejszego uwidocznienia wnętrza bądź struktur badanego narządu (np. światła jelita).
Badanie kontrastowe polega na wykonaniu prześwietlenia po wcześniejszym podaniu pacjentowi środka cieniującego, czyli substancji pochłaniającej promieniowanie X w większym stopniu niż otaczające ją tkanki. W diagnostyce weterynaryjnej najczęściej wykorzystuje się badanie kontrastowe przewodu pokarmowego tj. przełyku, żołądka, dwunastnicy oraz jelit, podając pacjentowi doustnie środek cieniujący zwany barytem (siarczan baru). Dzięki temu badaniu można np. uwidocznić obecność słabo cieniującego ciała obcego lub zlokalizować miejsce mechanicznej niedrożności jelita.
Stosunkowo często w diagnostyce weterynaryjnej wykonywana jest także urografia. Jest to obrazowa metoda badania nerek oraz dróg wyprowadzających mocz za pomocą środków cieniujących wprowadzonych drogą dożylną do krwioobiegu badanego pacjenta. Za pomocą urografii można stwierdzić istnienie lub ocenić skutki obecności kamienia albo kamieni w układzie moczowym, można również wykazać istnienie torbieli lub guzów nerek. Na podstawie tego badania dokonuje się także oceny stopnia zalegania moczu w pęcherzu moczowym (np. w przypadku znacznego przerostu gruczołu krokowego).
W diagnostyce chorób neurologicznych oraz schorzeń dotyczących kręgosłupa (dyskopatie, zwyrodnienia) wykonywana jest także mielografia – technika radiologiczna umożliwiająca uwidocznienie rdzenia kręgowego za pomocą specjalnych środków kontrastowych wprowadzanych do kanału kręgowego.
Tomografia komputerowa - TK
Jest to najnowocześniejsza forma badania rentgenowskiego. Wskazaniem do tomografii komputerowej są zazwyczaj zaburzenia neurologiczne, czyli schorzenia ośrodkowego układu nerwowego. Trzeba jednak wiedzieć, że nawet te narządy i tkanki, które są dobrze widoczne w obrazie rentgenowskim lub ultradźwiękowym warto czasami obrazować stosując tomografię komputerową.
Tomograf to bardzo nowoczesny aparat rentgenowski sterowany przez rozbudowany system komputerowy. Upraszczając, różnica pomiędzy badaniem RTG a TK polega na tym, że lampa rentgenowska w tomografii komputerowej podczas ekspozycji wykonuje obrót wokół pacjenta, który w trakcie skanowania tomografem jest przesuwany na ruchomym stole. Umożliwia to obrazowanie poszczególnych warstw oraz przekrojów poprzecznych badanych narządów co nie jest możliwe w klasycznej radiografii. Badanie TK wymaga znieczulenia ogólnego zwierzęcia ponieważ do uzyskania dobrej jakości tomogramów konieczne jest unieruchomienie pacjenta na około 10-20 minut. Tomografia komputerowa umożliwia diagnozowanie zmian zlokalizowanych na terenie głowy (choroby jamy nosowej, zatok, gardła, krtani, ucha środkowego i wewnętrznego), w obrębie narządów miąższowych jamy brzusznej, klatki piersiowej, jamy miednicznej, mózgu oraz kończyn. Innymi słowy wskazaniem do badania TK powinny być te przypadki, w których obraz rentgenowski i/lub ultrasonograficzny nie pozwala na jednoznaczne rozpoznanie.
Pomijając wiele oczywistych zalet tomografii komputerowej, metoda ta nie jest rutynowo wykonywana w diagnostyce laboratoryjnej małych zwierząt, przede wszystkim ze względu na wysoki koszt badania oraz małą dostępność sprzętu tomograficznego.
Rezonans magnetyczny – MR
Badanie służy do bardzo dokładnego obrazowania narządów wewnętrznych i polega na umieszczeniu pacjenta w komorze aparatu, w stałym polu magnetycznym o wysokiej energii. Aparat diagnostyczny emituje fale radiowe, które docierając do pacjenta i jego poszczególnych tkanek wzbudzają w nich powstanie podobnych fal radiowych (to zjawisko nazywa się rezonansem), które z kolei zwrotnie są odbierane przez aparat. W praktyce jako "rezonator" wykorzystuje się jądro atomu wodoru. Liczba jąder wodoru w poszczególnych tkankach jest różna, co między innymi umożliwia powstawanie obrazu. Komputer dokonując skomplikowanych obliczeń na ekranie przedstawia uzyskane dane w formie obrazów struktur anatomicznych. Na żądanie operatora komputer może również dokonać obliczeń w taki sposób, aby przedstawić obraz anatomiczny w dowolnie wybranej płaszczyźnie. Badanie polega na wykonaniu mapy rozkładu jąder atomowych wodoru po umieszczeniu chorego psa w polu magnetycznym. Diagnoza opiera się na różnej zawartości wody charakterystycznej dla poszczególnych narządów i ognisk patologicznych.
Rezonans magnetyczny, w przeciwieństwie do innych badań radiologicznych nie wykorzystuje promieniowania rentgenowskiego, lecz nieszkodliwe dla organizmu pole magnetyczne oraz fale radiowe. Obecnie badanie za pomocą rezonansu magnetycznego należy do najdroższych badań w radiologii.
Badanie to umożliwia w sposób całkowicie nieinwazyjny bardzo dokładną ocenę struktur anatomicznych całego organizmu, w dowolnej płaszczyźnie i także trójwymiarowo, a szczególnie dobrze ocenę ośrodkowego układu nerwowego (mózg i kanał kręgowy), co pozwala na zdiagnozowanie schorzeń rdzenia kręgowego (dyskopatie, porażenia kończyn), niektórych schorzeń mózgu (wylewy, guzy) a także tkanek miękkich kończyn (tkanki podskórne, mięśnie i stawy). Obecnie jest to metoda pozwalająca w najlepszy sposób ocenić struktury anatomiczne oraz ewentualną patologię z dokładnością do kilku milimetrów.
Podobnie jak przy tomografii komputerowej pacjent musi być wprowadzony w stan znieczulenia ogólnego. Badanie MR trwa jednak dłużej niż badanie TM, w związku z czym niezbędna jest współpraca z doświadczonym anestezjologiem. Na szczęście w wielu przypadkach bardzo drogie badanie MR może być zastąpione alternatywnymi i mniej kosztownymi technikami obrazowania takimi jak badanie RTG czy USG. Rezonans magnetyczny nie może być jednak pominięty w sytuacjach wymagających uwidocznienia mózgowia oraz rdzenia kręgowego
IV Grupa badań
TECHNIKI ENDOSKOPOWE
Endoskopia jest nowoczesną, powszechnie uznaną i niezwykle przydatną techniką diagnostyczną, umożliwiające zajrzenie do prawie każdej części ciała badanego pacjenta.
Endoskop (wziernik) jest to specjalistyczny aparat optyczny w kształcie rurki (sztywnej lub elastycznej) przewodzącej światło, który po wprowadzeniu do organizmu przez naturalne lub sztucznie utworzone otwory umożliwia oglądanie wnętrza narządów. Obiektyw wziernika znajduje się na końcu instrumentu, czyli wewnątrz narządu a oglądany obraz przekazywany jest przez okular do oka badającego lekarza. Istnieje także możliwość przedstawienia obrazu z wnętrza badanego narządu w powiększeniu na kolorowym monitorze. W rękojeści aparatu mieszczą się pokrętła umożliwiające zdalne poruszanie przeciwległą końcówką instrumentu we wszystkich kierunkach. Wziernik zawiera w sobie także tzw. kanał roboczy, biegnący wzdłuż całego aparatu, przez który można wprowadzić dodatkowe oprzyrządowanie np. specjalne szczypce, kleszczyki, pętle lub cewnik w celu pobrania wycinka tkanki, wydzieliny, materiału biopsyjnego, cytologicznego, lub bakteriologicznego. Przy użyciu dodatkowych instrumentów możliwe jest także wykonanie pewnych zabiegów endoskopowych, np. wycięcia polipów, hamowania krwawienia, obliteracji (zamknięcia) żylaków, czy też rozszerzenia zwężeń przełyku. Wykonanie tych zabiegów często umożliwia pacjentowi uniknięcie operacji chirurgicznej. Niektóre pracownie wyposażone są w endoskopy z sondą ultradźwiękową (umieszczoną w końcówce aparatu), dzięki której można nie tylko ocenić błonę śluzową przewodu pokarmowego, ale wykonać również badanie USG od środka, od strony żołądka. Przy badaniu guzów nowotworowych pozwala to ocenić grubość nacieku nowotworowego i stwierdzić czy obejmuje sąsiednie narządy, umożliwia także skontrolowanie stanu węzłów chłonnych.
Metodą endoskopową możemy badać układ oddechowy (wziernikowanie jamy nosowej – rinoskopia, gardła - faryngoskopia, krtani - laryngoskopia, tchawicy - tracheoskopia i oskrzeli - bronchoskopia); układ pokarmowy (wziernikowanie przełyku - ezofagoskopia, żołądka - gastroskopia, dwunastnicy – duodenoskopia); pęcherz moczowy – cytoskopia oraz wnętrze stawów – artroskopia.
Ze względu na bezpieczeństwo badanego pacjenta wziernikowanie u psów przeprowadzane jest zawsze w znieczuleniu ogólnym.
Reasumując należy stwierdzić, że w rozpoznawaniu chorób psów wyniki fizykalnego badania klinicznego są często niewystarczające a rozpoznanie kliniczne sprowadza się w wielu przypadkach zaledwie do hipotezy diagnostycznej. Weryfikacja tej hipotezy możliwa jest albo poprzez wnikliwą obserwację efektów leczenia albo poprzez wzbogacenie informacji diagnostycznych wynikami analiz laboratoryjnych oraz badań metodami obrazowania wybranych okolic ciała i narządów.
Możliwości wykorzystania badań laboratoryjnych nie kończą się jednak tylko na szukaniu pomocy w rozpoznaniu choroby. W wielu wypadkach, zwłaszcza przy schorzeniach przewlekłych, wskazana jest kontrola stanu pacjenta w trakcie prowadzenia terapii – głównie w celu sprawdzenia skuteczności leczenia, ale także w celu wychwycenia ewentualnych skutków ubocznych (np. przy długotrwałym stosowaniu glikokortykosteroidów, antybiotyków). W niektórych sytuacjach konieczne może okazać się kontrolowanie poziomu leków we krwi, jak np. oznaczanie poziomu fenobarbitalu przy leczeniu padaczki, czy sprawdzenie poziomu insuliny przy leczeniu cukrzycy. Coraz częściej mówi się także o wprowadzeniu opieki nad psami w starszym wieku, za jaki najczęściej uważa się przekroczenie 6-7 lat. W takich przypadkach badania kliniczne połączone z badaniami laboratoryjnymi powinny być wykonywane przynajmniej jeden raz w roku.
Diagnostyka laboratoryjna to niezwykle dynamicznie rozwijająca się dziedzina medycyny weterynaryjnej, czy wobec tego chętnie korzystamy z wymienionych możliwości obiektywnej oceny stanu pacjenta? Niestety nie zawsze... Często na przeszkodzie stoi odległość dzieląca lekarza i pacjenta od laboratorium, jeszcze częściej wysoki koszt analiz, ale najczęściej brak przekonania, że wynik badania w prosty i jednoznaczny sposób pomoże w postawieniu diagnozy. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że wynik badania to nie zawsze ostateczny przepis do dalszego postępowania. Wyniki analiz laboratoryjnych odzwierciedlają bowiem stan pacjenta w chwili badania a ocena parametrów powinna następować razem z badaniem klinicznym lub w bardzo nieodległym czasie. Wszystkie uzyskane informacje należy zatem połączyć ze sobą i zestawić z ogólnym stanem pacjenta oraz danymi z wywiadu.
Ideałem byłoby aby żadne z wymienionych utrudnień nie zniechęcało ani lekarza weterynarii ani nas – właścicieli dogów niemieckich - do maksymalnego wykorzystania możliwości współczesnej diagnostyki laboratoryjnej.
Nie rezygnujmy z badań dodatkowych – szerszy zakres informacji uzyskiwany tą drogą przyspiesza proces diagnostyczny, co w wielu wypadkach może uchronić naszego psa od cierpienia, uratować mu życie lub oszczędzić długotrwałej terapii.
Wydaje się, że jest to szczególnie istotne w przypadku dogów niemieckich – one tak szybko odchodzą...